پیشگفتار مترجم

به­نام آفریدگار بی­همتا

کتاب حاضر نتیجه سخنرانی­های نویسنده، آقای یان موریسون، برای دانشجویان سال اول فیزیک و ستاره­شناسی در دانشگاه منچستر است. هر چند که تاکنون کتاب­های بسیاری در موضوع نجوم به رشته تحریر درآمده؛ اما به علت گستردگی مطالبی که در آن مطرح است، معمولاً کتاب­های نجومی تنها در یک یا چند شاخه به بحث می­نشینند. طبیعی است که پرداختن به تمام جوانب ستاره­شناسی، اخترفیریک و کیهان­شناسی در یک کتاب ممکن نیست؛ اما از طرفی مسائلی در هر شاخه مطرح است که دانستن آن برای علاقه­مندان مبتدی که قصد ورود به این عرصه و یا آشنایی با آن در حد اطلاعات عمومی را دارند جالب است. بی­گمان کتاب حاضر را می­توان از معدود کتاب­هایی دانست که موضوعات مختلف را در حد مقدماتی به خوبی مطرح کرده است؛ ضمن اینکه با توجه به تسلط نویسنده و به­روز بودن وی، آخرین نظریات، دست­آوردها و نوآوری­ها معرفی شده­اند. (کتاب در سال 2008 منتشر شده و مطالب آن تا آن تاریخ به­روز می­باشد.) بدیهی است که پرداختن به تمام این موضوعات حتی در سطح مقدماتی، کتابی بسیار قطورتر را می­طلبد؛ اما از هنرهای آقای موریسون در این کتاب آن است که خواننده را به تحقیق وا می­دارد نه آنکه صرفاً نتایج را در اختیار وی قرار دهد و این هنری است که هر معلمی را سزاوار است^[1].

از آنجا که برخی عبارات تخصصی انگلیسی در فارسی به­صورت­های مختلفی ترجمه شده است؛ همچنین جهت دسترسی آسان خوانندگان به منابع موجود در اینترنت، تا آنجا که ممکن بوده معادل انگلیسی لغات و عبارات در کنار ترجمۀ آنها آورده شده است. این عبارات در واژه­نامه­ای مستقل در آخر کتاب نیز جمع­آوری گردیده است. ضمناً برای کاستن از هزینۀ چاپ و بالطبع قیمت کتاب، تمام تصاویر رنگی به­صورت سیاه و سفید چاپ شده است. بدیهی است علاقه­مندان به­راحتی می­توانند این تصاویر زیبا را از اینترنت دریافت نمایند.

 وظیفۀ خود می­دانم از تمام عزیزانی که من را در آماده شدن این کتاب یاری نمودند، تشکر نمایم. به­ویژه نهایت سپاس خود را به استاد گرانقدر جناب آقای دکتر ریاضی، استاد فیزیک دانشگاه شیراز، تقدیم می­کنم چرا که علاوه بر افتخار شاگردی و کسب دانش در محضرشان، در ترجمۀ برخی عبارات تخصصی از راهنمایی­های ایشان بهره بردم.

تمام تلاشم بر این بوده است که ضمن رعایت حسن امانت­داری در انتقال مطالب، ترجمه­ای شیوا و روان، مطابق با زیبایی­های زبان فارسی ارائه شود. امیدوارم که خوانندگان فرهیخته، کاستی­ها را به دیدۀ اغماض بنگرند.

علیرغم چندین­ مرتبه مرور کتاب، امکان لغزش در ترجمه و نگارش وجود دارد لذا ضمن پوزش از خطای احتمالی، از تذکر خوانندگان محترم سپاسگزار خواهم بود.

 غلامرضا شاه­علی

 پاییز 89

 gshahali@gmail.com

پیشگفتار مترجم        

ستاره­شناسی، دانشی برپایۀ مشاهدات           

1-1 مقدمه          

1-2 اثبات تئوری کپرنیکی منظومه شمسی توسط گالیله      

1-3 کره سماوی و قدرهای ستارهای   

1-4 دستگاه مختصات سماوی

1-5 حرکت تقدیمی

1-6 زمان

1-7 یک موفقیت رصدی دیگر: قوانین حرکت سیاره­ای

1-8 محاسبه واحد نجومی

1-9 اسحاق نیوتون و قانون جاذبۀ عمومی

1-10 محاسبه G از طریق آزمایش

1-11 گرانش در نگاه امروزی، نظریه­های نسبیت خاص و عام اینشتین

1-12 خلاصه

1-13 پرسش

منظومه شمسی1 - خورشید

2-1 تشکیل منظومه شمسی

2-2 خورشید

2-3 جوش هسته­ای

2-4 مسئلۀ نوترینوی خورشیدی

2-5 جو خورشید: شیدسپهر، فام­سپهر و تاج خورشیدی

2-6 باد خورشیدی

2-7 میدان مغناطیسی خورشید و چرخۀ لکه خورشیدی

2-8 زبانه­ها، شراره­ها و بره­مکنش باد خورشیدی با جو زمین

2-9 کسوف

2-10 پرسش

منظومه شمسی 2 - سیاره­ها

3-1 سیاره چیست؟

3-2 مدار سیاره­ها

3-3 ویژگی­های سیارات

3-4 جو سیارات

3-5 سیارات منظومه شمسی

3-6 دنباله­دارها

3-7 پرسش

سیارات فراخورشیدی

4-1 شیوه سرعت شعاعی (جنبش دوپلری) در شناسایی سیارات

4-2 گذر سیاره­ای

4-3 عدسی گرانشی

4-4 ستاره­سنجی

4-5 آثار گزینش و احتمالِ یافتن منظومه­هایی مانند منظومه شمسی

4-6 پرسش

مشاهدۀ جهان

5-1 فیزیک نور مبتنی بر بینش موجی

5-2 چشم انسان

5-3 استفاده از تلسکوپ یا دوربین دوچشمی برای دیدن اجسام کم­نورتر

5-4 استفاده از تلسکوپ برای دیدن جزئیات بیشتر تصویر

5-5 بزرگنمایی تلسکوپ

5-6 کنتراست تصویر

5-7 تلسکوپ نیوتونی

5-8 تلسکوپ کاسگرین

5-9 تلسکوپ کاتادیوپتریک

5-10 اپتیک سازگار و فعال

5-11 برخی تلسکوپ­های نوری مهم

5-12 تلسکوپ­های رادیویی

5-13 رصد در دیگر باندهای امواج الکترومغناطیس

5-14 مشاهده جهان بدون استفاده از تابش الکترومغناطیس

5-15 پرسش

ویژگی­های ستارگان

6-1 درخشندگی

6-2 فاصلۀ ستارگان

6-3 حرکت ویژه

6-4 مقیاس قدر مطلق

6-5 رنگ و دمای سطحی    

6-6 نورسنجی ستارهای      

6-7 طیف ستارگان

6-8 اختلاف منظر طیف­نگاری           

6-9 نمودار هرتسپرانگ- راسل          

6-10 اندازه ستارگان           

6-11 جرم و چگالی ستارگان 

6-12 رابطه جرم- درخشندگی در ستاره 

6-13 عمر ستارگان

6-14 پرسش       

تحول ستاره­ای- زندگی و مرگ ستارگان        

7-1 ستارگان کم­جرم: 05/0 تا 5/0 جرم خورشید  

7-2 ستارگان میان­جرم: 5/0 تا 8 جرم خورشید     

7-3 ستارگان متغیر

7-4 سحابی سیاره­ای          

7-5 کوتوله سفید   

7-6 تحول ستاره­ای مانند خورشید       

7-7 تحول در سیستم­های دوتایی نزدیک به هم - تناقض الغول        

7-8 ستارگان پرجرم با بیش از 8 جرم خورشید     

7-9 ابرنواختر نوع دو           

7-10 ستاره­های نوترونی و سیاهچاله­ها 

7-11 کشف تپنده­ها           

7-12 تپنده­ها، آزمایشگاهی برای نسبیت عام       

7-13 سیاه­چاله      

7-14 پرسش       

کهکشان­ها و ساختار جهان در مقیاس بزرگ  

8-1 راه شیری      

8-2 دیگر کهکشان­ها          

8-3 جهان          

8-4 پرسش         

کیهان­شناسی- مبدأ و تحول جهان    

9-1 آیا اینشتین در اشتباه بود؟           

9-2 مدل­های مهبانگ جهان 

9-3 قرمزگرایی و آبی­گرایی مشاهده شده در طیف ستارگان 

9-4 انبساط جهان  

9-5 مدل حالت پایدار جهان  

9-6 مهبانگ یا حالت پایدار؟  

9-7 زمینۀ ریزموج کیهانی    

9-8 تورم 380

9-9 مهبانگ و تشکیل عناصر اولیه      

9-10 لرزش در زمینۀ ریزموج کیهانی   

9-11 مادۀ تاریک چگونه بر زمینۀ ریزموج کیهانی تأثیر می­گذارد؟       

9-12 جهان پنهان: مادۀ تاریک و انرژی تاریک    

9-13 ساختار جهان

9-14 جهانی مناسب برای حیات هوشمند          

9-15 حیات هوشمند در جهان           

9-16 آیندۀ جهان  

واژه­نامه فارسی به انگلیسی    

واژه­نامه انگلیسی به فارسی 

پیشگفتار مترجم

بنام خدا

«بدون شک یکی از موفقیت­های بشر در قرن بیستم، پیشرفت کیهان­شناسی بوده است. در ابتدای قرن، کیهان­شناسی یک رشته­ی مستقل علمی به حساب نمی­آمد، اما در پایان آن، کیهان­شناسیِ مهبانگ داغ توانست به­خوبی از عهده­ی توصیف جهان و تاریخچه آن برآید. برخی از کهکشان­هایی که به­وسیله­ی تلسکوپ­هایی همچون تلسکوپ فضایی هابل رصد شده­اند، در آنچنان فاصله­ای از ما قرار دارند که نور آن­ها در مسیر حرکت، بیش­تر سن جهان را در راه بوده است. دانشمندان پیوسته زمینه ریزموج کیهانی را، به­عنوان یک بازمانده از دوره­ای که جهان متراکم­تر و داغ­تر بود، آشکار و آزمایش می­کنند، و  بدون ذره­ای تردید بر این باورند که جهان ما هم اکنون در حال انبساط است.»

«در پایان قرن بیستم و آغاز قرن جدید، مدل استاندارد کیهان­شناسی به عنوان بهترین توصیف برای جهان، مورد پذیرش عموم کیهان­شناسان قرار گرفت. اما این مدلی است با یک شگفتی بزرگ، و آن اینکه، جهان ما در حال حاضر یک انبساط شتابدار را تجربه می­کند.»^[1]

کیهان­شناسی نوین بر نسبیت عام اینشتین و روابط پیچیده­ی آن بنا نهاده شده است. اما در این کتاب، اندرو لیدل با تکیه بر  گرانش نیوتونی، تلاش می­کند مفاهیم بنیادی کیهان­شناسی را به­صورتی ساده پیش روی خواننده قرار دهد. وی در این مسیر، بدون استفاده از نسبیت عام، خواننده را با تمام موفقیت­های مهبانگ داغ، از قبیل انبساط جهان، پیش­بینی سن آن، وجود زمینه ریزموج کیهانی، و غیره، آشنا می­سازد.

کتاب 15 فصل و پنج مبحث پیشرفته دارد. فصل­های پانزده­گانه، که پیکره­ی اصلی کتاب را تشکیل می­دهند، حاصل 20 جلسه سخنرانی برای دانشجویان سال آخر کارشناسی دانشگاه ساسکس^[2] است. هرچند کتاب انگلیسی با ادبیاتی محاوره­ای نگاشته شده است، تلاش کرده­ام آن­را به­صورتی نزدیک­تر به ادبیات نوشتاری ترجمه کنم؛ همچنین با مراجعه به وبگاه نویسنده^[3]، ضمن به­کارگیری آخرین به­روز­آوری­ها، خطاهای کتاب انگلیسی نیز برطرف شده است.

در پایان کتاب می­توانید یک پیوست، پاسخ­نامه، کتاب­نامه، دو واژه­نامه­ی فارسی به انگلیسی و انگلیسی به فارسی، و نمایه را ملاحظه نمایید. موضوع پیوست، نمادهای مورد استفاده در کتاب، ضرایب تبدیل سودمند، و چند ثابت بنیادی است.

بدیهی است علیرغم تلاش من در ارائه­ی ترجمه­ای عاری از اشتباه، احتمال لغزش وجود دارد؛ لذا از خوانندگان گرامی خواهشمندم نکات و تذکرات خود را با اینجانب در میان بگذارند. در این رابطه وبگاهی نیز با آدرس www.gshahali.ir  جهت ارتباط با خوانندگان و ارائه­ی خطاهای احتمالی در نظر گرفته شده است.

در نهایت بر خود فرض می­دانم از تمام اساتید بزرگواری که افتخار شاگردی در محضرشان را داشته­ام تشکر کنم؛ به­ویژه از استاد عزیز و دانشمند فرهیخته، جناب آقای دکتر نعمت­اله ریاضی، که بدون حضور در کلاس درس کیهان­شناشیِ ایشان این ترجمه میسور نبود.

غلامرضا شاه­علی

بهمن 1391

www.gshahali.ir